سفر به سازمان ملل(1)

از پای برهنه تا بمب خبری

ساعت 5 بعدازظهر رجایی به دعوت کورت والدهایم دبیرکل سازمان ملل با وی ملاقات کرد. رجایی ضمن تشکر از این دعوت گفت: اگر چه این سفر در بدترین شرایط کشور من روی می‌دهد، ولی امیدوارم با بیان موضع ایران، شورای امنیت را در جریان حقایق این جنگ بگذاریم...

ماجرای ایران وسازمان ملل از تسخیر سفارت امریکا در تهران شروع شد. ابوالحسن بنی صدر وزیر امورخارجه وقت قصد داشت تا با همراهی مادر رضایی‌ها، ‌کشتگان سازمان مجاهدین خلق پیش از انقلاب به جلسه شورای امنیت برود اما با مخالفت امام خمینی او در پاویون فرودگاه مهرآباد مجبور به بازگشت شد.

یک سال بعد کمتر از یک ماه بعد از یورش سراسری ارتش بعث عراق به مرزهای جمهوری اسلامی ایران در 31 شهریور 1359، موضوع این تهاجم -بدون اشاره به آغاز کننده و مقصر تجاوز- در شورای امنیت سازمان ملل مطرح شد.این مسئله از جدی‌ترین آزمون‌های دولت نوپای «محمد علی رجایی» در سیاست خارجی بود

عصر پنجشنبه بیست و پنجم مهرماه 1359، محمد علی رجایی نخست‌وزیر وقت به همراه یک هیأت بلند پایه مرکب ازبهزاد نبوی وزیر مشاور در امور اجرایی، گودرز افتخار جهرمی عضو شورای نگهبان، چهار خبرنگار و فیلمبردار از صداوسیما و خبرگزاری پارس عازم نیویورک شد تا در مورد جنگ ایران و عراق در سازمان ملل متحد و شورای امنیت به گفت‌و‌گو بنشینند.

حساسیت سفر هیأت ایرانی به سرپرستی رجایی وقتی آشکار می‌شود که بدانیم بحران گروگانگیری در این زمان به داغ‌ترین و البته «مبهم ترین» شرایط خود رسیده بود و دانشجویان پیرو خط امام برای آن‌که حمله‌ای مشابه طبس (اردیبهشت 59) پیش نیاید، گروگان‌های امریکایی را در نقاطی محرمانه در کل کشور پخش و مخفی کرده بودند، امام خمینی تعیین تکلیف گروگان‌های امریکایی را به مجلس شورای اسلامی واگذار کرده بودند.

اخبار ایران در صدر اخبار جهان قرار داشت و حساسیت این برهه زمانی وقتی بیشتر آشکار می‌شود که شعله‌های جنگ تحمیلی نیز در حال برافروخته شدن بود و واحد‌های مختلف ارتش عراق با پیشروی‌های سریع وارد خاک کشورمان شده بود. آبادان و خرمشهر دو شهر مهم و حساس خوزستان، زیر آتش مستقیم بعثی‌ها بود و در جبهه غرب نیز همه چیز به نفع عراقی‌ها بود، ضمن این‌که اختلافات داخلی نیز هر روز شدیدتر می‌شد. چندین پست وزارت در کابینه رجایی از جمله وزارت خارجه به خاطر اختلاف رئیس جمهور وقت-ابوالحسن بنی صدر- با رجایی خالی مانده بود.

رجایی و هیأت همراه بعد از 13 ساعت پرواز ساعت دوازده و سی دقیقه بامداد به نیویورک رسیدند و در فرودگاه مورد استقبال سفیر ایران در سازمان ملل-شمس اردکانی- و سفیر الجزایر قرار گرفتند. یک ساعت و نیم بعد در ساعت دو نیمه شب جلسه‌ای با حضور هیأت ایرانی تشکیل شد تا آخرین مواضع ایران جمع بندی و برای جلسه فردا آماده شود. عراقی‌ها که این سفر را بشدت زیر نظر داشتند، برای القای «حس انفعال به هیأت ایرانی»، صبح روز بعد- بیست و هفتم مهرماه-یعنی اولین روز حضور هیأت ایرانی در نیویورک، شهر کرمانشاه را بشدت بمباران کردند و رژیم بعثی عملاً با این دهن کجی در آستانه تشکیل جلسه شورای امنیت، پیامی روشن به جهانیان فرستاد. رجایی بلافاصله در دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل حضور یافت و از همانجا پیام همدردی و تسلیت خود را به عنوان نخست‌وزیر جمهوری اسلامی ایران برای بمباران کرمانشاه به تهران مخابره کرد.

گفت‌و‌گوی شهید رجایی با دبیر کل سازمان ملل

ساعت 5 بعدازظهر رجایی به دعوت کورت والدهایم دبیرکل سازمان ملل با وی ملاقات کرد. رجایی ضمن تشکر از این دعوت گفت: اگر چه این سفر در بدترین شرایط کشور من روی می‌دهد، ولی امیدوارم با بیان موضع ایران، شورای امنیت را در جریان حقایق این جنگ بگذاریم.

کورت والدهایم گفت: من فکر می‌کنم شما یک موضع قوی استدلالی دارید، دخالت نظامی عراق در کشور شما معلوم و قابل رؤیت است و من فکر می‌کنم سازمان ملل و شورای امنیت، محل صحیحی برای ارائه مواضع کشور شماست و شما خواهید دید که شکایات برحق شما قبول و شنیده می‌شود.

رجایی اظهار داشت: به نظر ما شورای امنیت مرجع جدی قابلی که برای مردم کار بکند، نیست.

وی افزود: من به خود حق می‌دهم بگویم که شاید شورای امنیت احتیاج به یک تجدید سازمان و قواعد داشته باشد.برای این‌که بین آنچه ما از سازمان ملل و شورای امنیت تصور داریم، با آنچه که در شورا و سازمان ملل در عمل انجام می‌دهند، فاصله زیادی دارد.

رجایی تصریح کرد: به نظر می‌رسد که شورای امنیت بیشتر یک مرکز اطلاعاتی درجامعه جهانی است حال آن‌که دنیای ما نیازمند به یک دستگاه جدی اجرایی است تا در موقع لزوم بتواند جلوی انحراف آن کسانی را که قدرت در دست آنهاست بگیرد.

والدهایم پاسخ داد: شورای امنیت از سال 1945 تاکنون خیلی عوض شده است ما کشورهای کوچکی داریم مثل بنگلادش، زامبیا، مکزیک که خودشان قربانی استعمار بودند و با کمک سازمان ملل به آزادی دست یافتند. مسئله گروگان‌ها بسیار به انزوای ایران کمک کرده و موجب نادیده گرفتن حقوق ملت شما شده است، من به عنوان یک دوست می‌گویم: به نفع ایران است که از انزوا خارج شود تا بتواند بر مشکلات خود فائق آید و این جنگ وحشتزا نیز تمام شود.

رجایی در ادامه گفت: مسئله انزوا که مورد بحث است، یک امر طبیعی هر انقلاب مکتبی است.چنین انقلابی حرف تازه‌ای دارد و آن را به شکل تازه‌ای مطرح می‌کند و طول می‌کشد تا مورد حمایت همه بویژه کشورهایی که با آن درتماس هستند قرار بگیرد.انزوای ما در اصل با دولت‌هایی است که منافع چپاولگرانه در ایران داشتند. با اقمار آنها هم همینطور.ما به این نتیجه رسیدیم که تا ساختن یک ایران مستقل و مترقی و آزاد در رابطه با معیارهای انقلاب، این انزوا تا حدودی اجتناب ناپذیر است.

رجایی درباره گروگانها هم سورپرایزی برای دبیرکل سازمان ملل داشت: «اما در مورد گروگانها من ترجیح می‌دهم فعلاً صحبتی نکنم، همانطور که خبر دارید مجلس شورای اسلامی دراین باره در حال طرح و بحث است و بزودی نظر کشور ما نسبت به این مسئله اعلام می‌شود.گرچه من از موضع‌گیری‌های امریکا می‌فهمم که بعد از اعلام نظر کشور ما نیز امریکا همچنان به موضع‌گیری‌های نادرست خواهد افتاد. نمونه بارز آن تجاوز نظامی در طبس و طرح کودتا در ایران است.ما در مقابل آنچه امریکا ادعا کرده، شواهد و مدارک بسیاری داریم که هریک از آنها چندین برابر اهمیت مسئله گروگانها برای مردم ما مهم است.اما شیوه حکام ستمگر این است که کاری را که خودشان انجام می‌دهند، اگرچه خیلی نامردمی و خلاف اصول و مقررات بین‌الملل باشد، سعی می‌کنند با دستگاه‌های تبلیغاتی که در اختیار دارند، توجیه کنند.»

والدهایم در ادامه اعتراف کرد که واسطه دولت کارتر است: دولت امریکا وقتی متوجه شد شما تشریف می‌آورید، گفتند که علاقه‌مند به حل مسائل هستند و گفتند هر چهار شرطی را که امام گفته‌اند حاضرند قبول کنند و از من خواسته‌اند که شخصاً این مسئله را به عرض شما برسانم. اما رجایی باز هم همان حرفش را تکرار کرد:همانطور که می‌دانید مجلس هنوز نظر خود را نداده است ولی من به عنوان دولت سعی می‌کنم در اولین فرصت اقدامات لازم را بکنم.

والدهایم حتی برای جلب توجه هیأت ایرانی به التماس افتاد. لازم است این مطلب را بگویم که تا شما در اینجا هستید من در هرمورد که بتوانم در خدمت شما هستم، در رابطه با جنگ عراق و مسائل امریکا، من در اختیار شما هستم که هرچه زودتر به حل بحرانها برسیم.

پاسخ رجایی اما همان بود: بسیار متشکرم ولی قصد من از شرکت در شورا، طرح مسئله تجاوز عراق بود.من در این رابطه به اینجا آمده‌ام نه برای طرح مسائل ما با امریکا.

کورت والدهایم دوباره بحث را به موضع جنگ برگرداند: در مورد جنگ، تقاضا کرده بودم که سفیر الجزایر به تهران بیاید ولی او گفت، غیر متعهد‌ها می‌خواهند یک هیأت بفرستند لذا شایسته بود که بماند تا نظر آنها معلوم شود. شاید رؤسای چند کشور را بفرستند. تأخیر از اینجا ناشی شد که منتظر اقدام آنها هستیم. از این‌که به سخنان من گوش دادید متشکرم.

رجایی هم در انتها درسی اخلاقی به والدهایم داد: تأخیر در انجام این کار، به خود ایشان مربوط است. اما الآن هر لحظه‌ای که می‌گذرد، نه تنها یک واحد اقتصادی و یا میلیونها دلار و یا حتی یک شهر نابود می‌شود، بلکه انسان‌های زیادی هم کشته می‌شوند. تمام اینها به خاطر ارضای هدف‌های غیرانسانی یک فرد می‌باشد. اینجاست که هر لحظه تصمیم‌گیری شخصی مثل شما، به‌اندازه همه مردم جهان می‌تواند مؤثر باشد. تصمیم‌گیری دبیرکل سازمان ملل متحد، مساوی است با مجموعه همه تصمیم‌های آن مللی که در این سازمان عضویت دارند.

رجا نیوز