هویت دینداری، فرهنگ بی‌هویت (1)

محمدمهدی رفیع نژاد

دین به عنوان اصول علمی و سنن و قوانین عملی که برگزیدن و عمل به آنها تضمین کننده سعادت حقیقی انسانهاست، در طول تاریخ همواره از قداست و جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. ضرورت درک دین، تعمیق و به کار بستن آن به عنوان آنچه که به امور انسانها قالب و معنا می دهد، چنان است که کمتر حکومت هایی را می توان یافت که توجه به این ضرورت، هرچند با نگاه حداقلی و اجمالی از نظرشان مغفول مانده باشد.

جامعیت دین اسلام به عنوان کاملترین ادیان که توجه به همه زوایای وجود و نیازهای مادی و معنوی بشر و ارائه کننده برنامه حیات سعادتمندانه، آن را از دیگر ادیان متمایز ساخته، همواره بر کسی پوشیده نیست و همین امر باعث گردید تا استعمارگران و سلطه طلبان دین اسلام را همچون سدی در برابر دنیا طلبی خود پنداشته و از این رو از هیچ تلاش و کوششی برای ایجاد انشقاق و تفرقه بین مسلمانان و تحریف موازین انسان ساز این دین الهی فروگذاری نکنند. به عنوان مثال مستر همفر جاسوس وزارت مستعمرات انگلیس در سال 1710 میلادی که سالهای زیادی را برای محو اسلام و شناخت راه های درهم شکستن مسلمانان و نفوذ استعماری در ممالک اسلامی جاسوسی کرده است، درخصوص یکی از راه های رسیدن به این اهداف می گوید: "باید زنان مسلمان را فریب داد و از زیر چادر بیرون کشید ...و پس از آن که زنان را از زیر چادر و عبا بیرون آوردیم، باید جوانان را تعریف کنیم که دنبال آنان بیافتند تا در میان مسلمانان فساد رواج پیدا کند."

یکی از توجهات خاص دین اسلام هم بر اهمیت و جایگاه زن و توجه به ارزشهای درونی آن و لزوم حفظ پوشش ظاهری در مقابل چشمان نامحرمان و هوسرانان می باشد. اهمیت این ارزش تا حدی است که خداوند آیات 30 و 31 سوره نور را به عنوان شأن نزول حجاب نازل می فرماید و در آن، مردان و زنان را از نگاه های ناپاک برحذر می دارد. همچنین احادیث و روایات بسیاری در مقام و شأنیت زن وارد شده است که همگی نشان از نگاه معنوی، ارزشی و الهی است که اسلام نسبت به زن دارد.

از جمله آنکه امیرالمؤمنین(ع) در نامه ای به امام حسن(ع) در بیان مسئله حجاب می فرمایند: ...(زنان را) در پرتو حجاب نگاهشان دار تا نامحرمان را ننگرند زیرا که سخت گیری در پوشش، عامل سلامت و استواری آنان است.

زن در طول تاریخ به جهت درک اهمیت ارزش و جایگاه انسانی او هماره در مضیقه بوده است. اما این رویکرد در غرب و مخصوصاً بعد از دوره رنسانس رنگ و بوی تازه ای گرفت و حتی به دنبال آن، برخی مکاتب مادی نظیر اومانیسم، فرویدیسم و... در بیان توجیه علمی آن ظهور پیدا کردند که ماهیت آنها چیزی جز نگاه مادی، حیوانی و جنسی به زن در لباس انسانیت و آزادی نبود. در حقیقت نگاهی که در آن زن به عنوان برده جنسی، رایگان در اختیار تروریست های جنسی قرار می گرفت. تبعات و آثار این نگاه تک رهبری افراطی به زن به گونه ای است که اصولاً در غرب بنیان خانواده معنا و مفهومی ندارد و در ورای بهشت خیالی برخی زنان در غرب چنان جهنمی نهفته است که تار و پود بشریت را به نابودی می کشاند.

بدون تردید، امروزه زن غربی به عنوان مظلوم ترین قربانی سرمایه داری غرب و در عین حال برنده ترین سلاح دست آنها از نگاه چشمان آزمند دنیاپرستان چونان طعمه ای برای گرمی بازار سرمایه برگزیده شده است.

حال به بررسی ضرورت درک دین و موانع تعمیق و گسترش آن در جامعه اسلامی که آثار و نتایج ناشی از عدم درک آن بعضاً به صورت ظاهری در قالب مشکلات و معضلات اجتماعی نمود پیدا می کند، می پردازیم.

نخستین دلیل ضرورت دینداری انسانها، همانا نیاز فطری و روحی بشر به دین و خداپرستی است که انسانها براساس حس مذهبی خود، نیازمند عشق و عبادت خدا می باشند.

دلیل دیگر نیاز به قوانین جامع و مترقی است زیرا قوانین دین الهی و به ویژه قوانین اسلامی، برنامه کامل زندگی مادی و معنوی انسانها بوده و به جنبه های زندگی دنیوی و اخروی توأمان توجه نموده است. و دیگر آنکه، نیاز به اخلاق و فضایل اخلاقی برای اصلاح روابط فردی و اجتماعی و ایجاد و ادامه یک زندگی سالم انسانی است. دین از طرق تقویت ارزش ها و هنجارهای اجتماعی به کنترل اجتماعی فرد کمک مؤثری می کند و معمولاً افراد متعهد و دارای اعتقادات سالم مذهبی، در برابر مسئولیت های اجتماعی تعهد بیشتری دارند.

توجه به این نکته ضروری است که به دلیل عدم وجود هرگونه مقیاس علمی برای سنجش دینداری، نمی توان به صورت علمی ادعا کرد که جامعه کنونی ایران نسبت به چند سال قبل مذهبی تر و یا غیرمذهبی تر شده است و آنچه که بیان می شود، صرفاً قیاسی ظاهری از وضعیت کنونی نسبت به دوران گذشته می باشد اما ارزیابی اهداف، برنامه ها و چشم اندازهای فرهنگی کشور در جهت توسعه و تحقق دین می تواند ما را درک بهتر این وضعیت یابی رساند.

شناخت ابعاد ویژگی های دین و روش انتقال مفاهیم و معارف آن با توجه به مقتضیات زمان و نسبت کارایی آن در زمانی که از آن به عصر تجدد و مدرنیسم تعبیر می شود، از جمله ویژگی هایی است که می توان در میزان رشد باورهای دینی و اعتقادی مردم، حکومت ها را یاری نماید اما متأسفانه در کشور ما به این موضوع و با عنایت به کارکردهای رواشناختی و جامعه شناختی کمتر توجه شده است.